Οι Πανελλήνιες εξετάσεις αναμφίβολα αποτελούν μια από τις πιο αγχώδεις και απαιτητικές περιόδους στη ζωή των ανθρώπων. Η προετοιμασία των μαθητών, το επιβαρυμένο πρόγραμμα, το ίδιο το σύστημα των εισαγωγικών εξετάσεων, ο ανταγωνισμός, η σημασία και η αξία που αποδίδεται από την κοινωνία και οι προσδοκίες του περιβάλλοντος και των σημαντικών άλλων αποτελούν παράγοντες που προκαλούν άγχος στους μαθητές, το οποίο πολλές φορές αδυνατούν να διαχειριστούν.
Η λέξη «άγχος» χρησιμοποιείται κατά κόρον καθημερινά στην επικοινωνία των ανθρώπων, γεγονός που υποδηλώνει ότι πρόκειται για ένα κοινό και συνηθισμένο βίωμα. Οι αγχώδεις διαταραχές είναι μια ομάδα ψυχικών διαταραχών με ένα κοινό χαρακτηριστικό: το έντονο βίωμα του άγχους. Η υποκειμενική αίσθηση του άγχους που βιώνει ο πάσχων περιλαμβάνει γνωστικά, συναισθηματικά και σωματικά συμπτώματα.
- Πως θα ορίζαμε όμως το άγχος;
Πρόκειται για ένα δυσάρεστο υποκειμενικό βίωμα που συσχετίζεται με την αίσθηση κινδύνου, δηλαδή συνοδεύεται από τη σκέψη ότι κάτι κακό θα συμβεί. Η εκτίμηση ωστόσο του κινδύνου δεν είναι ρεαλιστική, καθώς απέχει πολύ απ’ την πραγματικότητα αλλά και γιατί η συναισθηματική αίσθηση του φόβου που βιώνει το άτομο είναι υπερβολική. Υπάρχουν περιπτώσεις όπου ο κίνδυνος μπορεί να μην είναι καν πραγματικός, το αντικείμενο του άγχους μπορεί να είναι ασαφές ή η συναισθηματική αντίδραση του ατόμου να είναι πολύ πιο έντονη από εκείνη που θα δικαιολογούσε η εκτίμηση της πραγματικότητας.
Φυσιολογικό και παθολογικό άγχος
Το άγχος είναι κάτι που όλοι μας βιώνουμε ή/και έχουμε βιώσει κάποια στιγμή στη ζωή μας. Το άγχος είναι ένας τρόπος όπου το σώμα προετοιμάζεται να αντιδράσει σε ένα γεγονός που το άτομο το αντιλαμβάνεται ως απειλή ή κίνδυνο. Διακρίνεται σε φυσιολογικό και παθολογικό. Το φυσιολογικό άγχος αποτελεί μια συναισθηματική αντίδραση που είναι πολύ χρήσιμη για κάθε άτομο, καθώς το κινητοποιεί, το κρατά σε εγρήγορση και το οδηγεί εντέλει σε καλύτερη επίδοση. Όταν λοιπόν είναι ελεγχόμενο, το άγχος είναι ευπρόσδεκτο και επιθυμητό. Το άγχος ωθεί το άτομο να οργανώνεται και να προσπαθεί καθώς επίσης σχετίζεται και με καλύτερη μάθηση, κοινωνική, σωματική και γνωστική επίδοση.
Πότε όμως θεωρείται ότι ξεπερνά τα όρια του φυσιολογικού και πλέον θεωρείται παθολογικό; Ως παθολογικόορίζεται το άγχος που μπορεί να εμφανίζεται χωρίς κάποιον προφανή λόγο ή που είναι δυσανάλογο της κατάστασης που βιώνει το άτομο. Σύμφωνα με το DSM-5, τα καθοριστικά κριτήρια ώστε να θεωρηθεί το άγχος ως παθολογικό είναι τα ακόλουθα:
- Η υποκειμενική ενόχληση ή η οδύνη που αισθάνεται ο πάσχων
- Το κατά πόσο το άγχος περιορίζει τη λειτουργικότητα του ατόμου σε σημαντικούς τομείς της ζωής του, δηλαδή στους κοινωνικούς, επαγγελματικούς ή προσωπικούς
- Κατά πόσο οι αντιδράσεις του ατόμου παραμένουν πέραν από τις ενδεδειγμένες αναπτυξιακές περιόδους
- Διαταραχή Πανικού
Ένας τύπος αγχώδους διαταραχής είναι η διαταραχή πανικού. Στη διαταραχή πανικού, το άτομο προσβάλλεται από επαναλαμβανόμενες κρίσεις πανικού, δηλαδή από διακριτά επεισόδια, στη διάρκεια των οποίων κατακλύζεται από έντονο άγχος που φτάνει σε επίπεδα τρόμου. Η κρίση πανικού κορυφώνεται μέσα σε δέκα λεπτά και κατά τη διάρκεια αυτής το άτομο βιώνει πολύ έντονα τέσσερα από τα ακόλουθα συμπτώματα:
- Επιτάχυνση του καρδιακού ρυθμού
- Αίσθημα ζάλης, αστάθειας ή τάση για λιποθυμία
- Εφίδρωση
- Τρέμουλο
- Αίσθημα λαχανιάσματος ή ασφυξίας
- Αίσθημα πνιγμού
- Πόνο ή δυσφορία στο θώρακα
- Ναυτία ή κοιλιακή ενόχληση
Εκτός από τα παραπάνω, το άτομο μπορεί να έχει μια αίσθηση αποπραγματοποίησης, σαν τα πράγματα γύρω του να μην είναι πραγματικά ή να είναι ψεύτικα, ή μια αίσθηση αποπροσωποποίησης, σαν να αποσπάται από τον εαυτό του και να τον παρατηρεί απ’ έξω. Το άτομο επίσης μπορεί να φοβάται ότι θα χάσει τον έλεγχο του εαυτού του ή ότι θα τρελαθεί. Μπορεί να έχει παραισθήσεις (μούδιασμα ή μυρμηγκιάσματα), ρίγη ή αίσθημα έντονης ζέστης.
- Προς τα πού προσανατολίζεται το άγχος που προκύπτει εν όψει των Πανελληνίων εξετάσεων;
Ποια είναι η πιο αγχογόνος κατάσταση που αντιμετωπίζουν οι μαθητές; Φυσικά οι Πανελλήνιες εξετάσεις. Καθ’ όλη τη διάρκεια των σχολικών ετών, γίνεται προετοιμασία για αυτές τις εξετάσεις. Η σημασία που έχει αποδοθεί από την κοινωνία συνολικά στις Πανελλήνιες εξετάσεις, εντείνει ακόμη περισσότερο το άγχος των μαθητών. Σε πολλούς μάλιστα επικρατεί η άποψη πως αν δεν τα καταφέρουν, τελείωσε η ζωή τους. Η αλήθεια είναι πως στη χώρα μας και έτσι όπως είναι δομημένο το εκπαιδευτικό σύστημα, όντως αποτελούν κομβικό σημείο για την μετέπειτα ακαδημαϊκή πορεία του ατόμου. Όμως, πρέπει να έχουν όλοι κατά νου πως ακόμη και μια αποτυχία, δεν σηματοδοτεί το τέλος του κόσμου.
Ένας παράγοντας που προκαλεί άγχος είναι η διαδικασία της εξέτασης αυτή καθεαυτή. Οι μαθητές βιώνουν άγχος για τα θέματα των εξετάσεων, τη φύση των θεμάτων, αν θα είναι εύκολα ή δύσκολα, κατανοητά διατυπωμένα ή δυσνόητα. Εάν θα καταφέρουν να ανακαλέσουν στη μνήμη τους τα όσα έχουν διαβάσει και διδαχτεί ώστε να μπορέσουν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις των ερωτήσεων ή αν θα «κολλήσουν». Ένας άλλος παράγοντας αφορά στο σενάριο μιας πιθανής αποτυχίας. Αυτό το σενάριο αποτελεί πολύ σοβαρή απειλή για την αυτοεκτίμηση του ατόμου. Όλη η προσοχή τόσο των γονέων όσο και των καθηγητών είναι στραμμένη στους μαθητές αυτούς, της τρίτης λυκείου. Στη σκέψη μιας πιθανής αποτυχίας, οι μαθητές σκέφτονται πως θα απογοητεύσουν όλους τους σημαντικούς άλλους που πίστεψαν σε αυτούς, επένδυσαν τόσο οικονομικά όσο και συναισθηματικά και πως δε θα μπορέσουν να φανούν αντάξιοι των προσδοκιών τους. Παράλληλα, αναλογίζονται των αγώνα που έχουν δώσει όλους αυτούς τους μήνες, τους κόπους και τις θυσίες τους και σκέφτονται αν όλα αυτά θα πάνε χαμένα. Αναρωτιούνται επίσης τι θα κάνουν μετά αν δεν τα καταφέρουν, αν θα έχουν κάποια διέξοδο ή αν θα είναι καταδικασμένοι για μια ζωή στην αποτυχία τους αυτή.
Ένα στερεότυπο που διαιωνίζεται κατά κόρον στην ελληνική κοινωνία αφορά στην εξύψωση των πνευματικών επαγγελμάτων και στην απαξίωση αντίστοιχα των χειρωνακτικών. Τα παιδιά λοιπόν μαθαίνουν να μετρούν την αξία τους βάσει αυτού. Κάτι τέτοιο όμως φυσικά δεν ευσταθεί. Όλα τα επαγγέλματα έχουν τη δική τους σημασία, χρησιμότητα και η αξία τους είναι αδιαμφισβήτητη. Το στερεότυπο αυτό λοιπόν, αφενός καταπνίγει ορισμένες κλίσεις των παιδιών που θα μπορούσαν να διαπρέψουν σε ένα αντίστοιχο τέτοιο επάγγελμα και αφετέρου αυξάνει το παθολογικό άγχος για την πανελλήνιες εξετάσεις.
Το άγχος του κάθε μαθητή εξαρτάται και από τη σημασία που αποδίδει ο ίδιος στις Πανελλήνιες εξετάσεις, η οποία εξαρτάται αφενός απ’ τους προσωπικούς στόχους, φιλοδοξίες και επιδιώξεις του κάθε μαθητή και αφετέρου από την ανάγκη του να ανταποκριθεί στις προσδοκίες των σημαντικών άλλων. Η επιτυχία στις πανελλήνιες εξετάσεις αφενός σηματοδοτεί το τέλος της σχολικής διαδικασίας και αφετέρου εξασφαλίζει το εισιτήριο για περαιτέρω ακαδημαϊκή εκπαίδευση και συνακολούθως τη δυνατότητα να απασχοληθεί στη ζωή του με το επάγγελμα που επιθυμεί.
- Πως θα αναγνωρίσετε ότι μια αγχώδης διαταραχή είναι «προ των πυλών» κατά την περίοδο των Πανελληνίων εξετάσεων;
Το άτομο που πάσχει από μια αγχώδη διαταραχή μπορεί να βιώνει έντονα αρνητικά συναισθήματα, όπως θυμό, νευρικότητα, θλίψη, να ξεσπάει σε κλάματα και να εκδηλώνει έντονες επιθετικές συμπεριφορές. Ακόμη, απομονώνεται κοινωνικά, βιώνει αισθήματα κόπωσης, έχει αδυναμία συγκέντρωσης και μπλοκάρισμα μνήμης, δυσκολία στη λήψη αποφάσεων, έντονη αγωνία, ανησυχία και άγχος που προσανατολίζεται όχι μόνο στο αγχογόνο ερέθισμα αλλά και πιο γενικευμένα. Επίσης, έχει διαταραχές στον ύπνο του, ανορεξία καθώς και διάφορα σωματικά συμπτώματα όπως μυϊκούς πόνους, δυσκολία στην αναπνοή, ταχυπαλμία, ιδρώτα, πονοκέφαλο, ζάλη και ναυτία.
- Τι μπορούν να κάνουν οι μαθητές για να διαχειριστούν πιο αποτελεσματικά το άγχος τους;
Όπως αναφέρθηκε, ενόψει των Πανελληνίων εξετάσεων, είναι απόλυτα λογικό και αναμενόμενο οι μαθητές να βιώνουν άγχος. Εκεί που θα πρέπει να επιστήσουμε την προσοχή μας είναι ο βαθμός και η, όσο το δυνατόν, αποτελεσματικότερη διαχείρισή του. Μια σχετική έρευνα, μετρούσε το βαθμό επίδοσης σε άτομα με χαμηλά, μέτρια ή υψηλά επίπεδα άγχους. Όπως είναι αναμενόμενο, καλύτερη επίδοση σημείωσαν άτομα με μέτρια επίπεδα άγχους, με άλλα λόγια άτομα με φυσιολογικό άγχος. Τόσο η παντελής έλλειψη άγχους όσο και τα ακραία υψηλά επίπεδα άγχους, δεν αποτελούν καλούς προγνωστικούς παράγοντες για μια καλή επίδοση. Το άγχος που θα βιώσει κάθε άτομο συνδέεται άμεσα με την αίσθηση αυτοαποτελεσματικότητας που έχει ή πιστεύει ότι έχει.
Ένα πολύ καλό πρώτο βήμα που θα συμβάλλει στη μείωση του άγχους είναι η καλή προετοιμασία. Ο μαθητής που είναι καλά προετοιμασμένος, έχει καλύψει όλη του την ύλη, έχει μεθοδικότητα και πρόγραμμα στο διάβασμά του, αυτομάτως αισθάνεται μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και βιώνει σχετικά χαμηλότερα επίπεδα άγχους. Σημαντικό ρόλο διαδραματίζει επίσης ο ύπνος, μιας και όταν οι μαθητές κοιμούνται αρκετά και νιώθουν ξεκούραστοι, αυτό βελτιώνει τη σκέψη, τη μνήμη και τη συγκέντρωσή τους και μπορούν και αποδίδουν καλύτερα. Επομένως, όταν νιώσουν το σώμα και το πνεύμα τους σιγά σιγά να τους «εγκαταλείπει», θα πρέπει να δώσουν χρόνο στον εαυτό τους, να κάνουν ένα διάλειμμα και να ξεκουραστούν. Πέραν από τον ύπνο, πολύ σημαντική κατά τη διάρκεια των εξετάσεων είναι και η σωστή διατροφή και η σωματική άσκηση. Μια πλούσια σε βιταμίνες και ενέργεια διατροφή βοηθά ώστε να μπορέσει το σώμα να ανταπεξέλθει σε αυτό τον αγώνα ενώ καθοριστικής σημασίας είναι και η σωματική άσκηση που συμβάλλει στην πνευματική διαύγεια. Θα πρέπει να αποφεύγουν στο μέγιστο δυνατό τις αρνητικές σκέψεις και να συζητούν με τους γονείς τους όλους τους προβληματισμούς και τις ανησυχίες τους καθώς με το να μοιράζονται τις σκέψεις τους, αυτομάτως τους δίνει την αίσθηση ότι δεν είναι μόνοι.
- Ποιος ο ρόλος των γονέων;
Ο ρόλος των γονέων σε αυτή την κρίσιμη περίοδο είναι πολύ σημαντικός και καθοριστικός. Θα πρέπει να είναι δίπλα στα παιδιά τους, να αφουγκράζονται τις ανάγκες τους και να τους παρέχουν ψυχολογική υποστήριξη. Θα πρέπει να δημιουργήσουν ένα περιβάλλον που θα παρέχει στο παιδί αισιοδοξία και ηρεμία. Σίγουρα και οι ίδιοι οι γονείς βιώνουν έντονο άγχος, όμως αυτό δεν πρέπει να το «περάσουν» στα παιδιά και θα πρέπει να το διαχειριστούν μόνοι τους. Δεν πρέπει να γίνονται πιεστικοί ούτε να συγκρίνουν το παιδί τους με άλλα παιδιά. Αυτό δημιουργεί ανασφάλεια στα παιδιά και κλονίζει την αυτοπεποίθησή τους.
Οι γονείς πρέπει να είναι καλοί ακροατές, να αναλογίζονται το άγχος που βιώνουν τα παιδιά τους και να είναι διαθέσιμοι όταν τους χρειάζονται για να μιλήσουν, να εκφράσουν τους φόβους, την αγωνία και τις ανησυχίες τους. Πρέπει να είναι υποστηρικτικοί, να βάζουν τα «θέλω» των παιδιών τους σε πρώτη μοίρα, να στηρίζουν τις επιλογές τους και να μην προσπαθούν να τους «περάσουν» τις δικές τους επιθυμίες.
Πολλές φορές οι γονείς, βλέπουν τα παιδιά τους σαν καθρέφτη του εαυτού τους και προσπαθούν να τα οδηγήσουν στο να κάνουν όσα δεν έκαναν εκείνοι ή όσα θα ήθελαν να κάνουν. Δεν έχουν ρεαλιστικές προσδοκίες αναφορικά με τις δυνατότητες του παιδιού ή δεν αναλογίζονται τις επιθυμίες του και προβάλλουν τα προσωπικά τους όνειρα. Αυτομάτως, θέτουν στα παιδιά αξιολογικούς όρους και δεν τα αποδέχονται άνευ όρων. Η αντιμετώπιση των γονέων προς τα παιδιά τους φυσικά, απορρέει και αντικατοπτρίζει σε μεγάλο βαθμό τη δική τους αυτοαποδοχή. Τα παιδιά έχουν ανάγκη από τη θετική αναγνώριση των γονιών τους.
Όταν λοιπόν εκείνοι θέτουν αξιολογικούς όρους στο παιδί, τότε αυτομάτως μπαίνει στη διαδικασία να πρέπει να εξισορροπήσει τις δικές του φυσικές τάσεις με την ανάγκη του για θετική αναγνώριση από τους γονείς του. Το παιδί λοιπόν, σε αυτή την περίπτωση, μπορεί να αντιμετωπίσει την πραγματικότητα αρνούμενο μια πτυχή των εμπειριών του, αρνούμενο ουσιαστικά ή διαστρεβλώνοντας ένα γνώρισμα ή μια πτυχή του εαυτού του, με σκοπό να εισπράξει την αποδοχή και την αναγνώριση απ’ τους γονείς του. Θα πρέπει λοιπόν οι γονείς να αναγνωρίζουν την προσπάθεια που καταβάλλει το παιδί, ανεξαρτήτως αποτελέσματος, να του τονίζουν πως υπάρχουν εναλλακτικές και να του υπενθυμίζουν συνεχώς πως είναι περήφανοι για αυτό και πως το αποτέλεσμα των εξετάσεων δε θα επηρεάσει τη σχέση και τα συναισθήματά τους για αυτούς.
Πηγή : csii.gr
