Στο τελευταίο μου άρθρο με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα της γυναίκας, σας μίλησα για την απεικόνιση του γυναικείου φύλου μέσα από τα έργα της γλυπτικής και μικροτεχνίας , ανάλογα με την εποχή που αυτά σχεδιάζονταν. Σας παρουσίασα μερικά από τα σημαντικότερα αγάλματα που έχουν ξεχωρίσει στην ιστορία της αρχαίας τέχνης, μέσα από τα οποία προβάλεται ο ρόλος της γυναίκας. Σήμερα λοιπόν, σκοπεύω να σας μιλήσω για την παρουσία της γυναίκας στην λατρεία ως θεά, δεν θα αναφερθώ όμως, μόνο στις κλασικές Ολύμπιες θεές του δωδεκάθεου, θα σας μιλήσω και για κάποιους ιδιαίτερους θεϊκούς τύπους που ξεχώρισαν κατά την αρχαιότητα.
Θα ξεκινήσουμε πάλι από την Προϊστορική περίοδο, συγκεκριμένα από την Εποχή του Χαλκού και από τους μοναδικούς Προϊστορικούς πολιτισμούς του Αιγαίου. Ήδη έχουμε μιλήσει για την «Θεά των Όφεων» του Μινωικού Πολιτισμού, την γυμνόστηθη θεά με τα φίδια στα χέρια ή αλλιώς γνωστή ως «θεά της Γονιμότητας» , η οποία σχετιζόταν με την λατρεία της φύσης, τον κύκλο τον εποχών και την διαιώνιση του είδους. Μια εμβληματική θεότητα του μινωικού πολιτισμού, που πάρα τις ελάχιστες πληροφορίες που έχουμε για εκείνη έχει αφήσει το στίγμα της στον Προϊστορικό πολιτισμό της Κρήτης.
Παραμένοντας στο Αιγαίο και στην Εποχή του Χαλκού περνάμε στον επόμενο Προϊστορικό πολιτισμό των Κυκλάδων. Εδώ θα συναντήσουμε άλλη μια γυναικεία θεότητα, την οποία βλέπουμε ως κεντρικό πρόσωπο της τοιχογραφίας που ανακαλύφθηκε στον οικισμό του Ακρωτηρίου της Σαντορίνης. Συγκεκριμένα στο δυτικό τμήμα της Ξεστής 3, στο ίδιο δωμάτιο με την παράσταση των «Κροκοσυλλέκτηριων» συναντάμε την «Πότνια Θηρών».
Η « Πότνια Θηρών» ή αλλιώς γνωστή ως δεσποινίδα των ζώων, παρουσιάζεται καθισμένη σε θρόνο, να δέχεται προσφορά κρόκων από μια κροκοσυλλέκτρια, ενώ δίπλα της υπάρχουν ένας κυανοπίθηκος και ένας γρύπας. Ξεχωρίζει για την περιποιημένη της κόμμωση, τα κοσμήματα της, αλλά και την μινωική της φούστα, υποδηλώνοντας για μια ακόμη φορά την άμεση σχέση και επιρροή που υπήρχε μεταξύ των δυο Αιγαιακών προϊστορικών πολιτισμών.
Περνώντας στην Ηπειρωτική Ελλάδα, στον βασιλιά Ατρέα και στον Μυκηναϊκό πολιτισμό, συναντάμε άλλη μια γυναικεία θεότητα, γνωστή ως «Μεγάλη Θεά». Η «Μεγάλη Θεά» ήταν συνδεδεμένη με την λατρεία της φύσης, της άγριας ζωής
.
Κάπου εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι ίσως , η «Θεά των Όφεων» της Κρήτης , η «Πότνια Θηρών» των Κυκλάδων και η «Μεγάλη Θεά» των Μυκηνών, ίσως να είναι το ίδιο πρόσωπο, καθώς υπάρχουν πολλά κοινά σημεία ανάμεσα τους και η επιρροή των πολιτισμών μεταξύ τους είναι ξεκάθαρη.
Αφού μιλήσαμε για τις γυναικείες θεότητες στους προϊστορικούς πολιτισμούς, μπαίνουμε και επίσημα στο Ολύμπιο δωδεκάθεο, αφού η λατρεία του είχε ήδη κάνει την εμφάνιση σε κάποιους πολιτισμούς της την Εποχή του Χαλκού. Οι γυναικείες θεότητες που ξεχωρίζουν είναι η βασίλισσα των θεών Ήρα, η σοφή Αθηνά, η πανέμορφη Αφροδίτη, η θεά του κυνηγιού Άρτεμις, η θεά της γεωργίας Δήμητρα και η θεά της οικογενειακής ευτυχίας Εστία. Όμως υπήρχα και άλλες θεότητες, οι οποίες όμως δεν άνηκαν στο δωδεκάθεο αλλά θεωρούνταν θεές του Ολύμπου. Αυτές ήταν η Ήβη, κόρη του Δία και της Ήρας, υπεύθυνη για την διανομή του Νέκταρ και της Αμβροσίας και η Περσεφόνη, κόρη της Δήμητρας , γυναίκα του Πλούτωνα και βασίλισσα του Κάτω Κόσμου.
Εδώ οφείλω να κάνω μια αναφορά σε μια ακόμη πολύ σημαντική γυναικεία θεότητα που δεν άνηκε στο δωδεκάθεο αλλά σχετιζόταν άμεσα με αυτό, αυτή ήταν η Γαία, η μητέρα των πάντων. Η Γαία σύμφωνα με την θεογονία του Ησιόδου, έσμιξε με τον Ουρανό και γέννησε τους Τιτάνες, η Γαία ήταν η αρχή των πάντων για τους αρχαίους Έλληνες.
Αφού λοιπόν κάναμε μια αναφορά στις Ολύμπιες θεές, τώρα θα μιλήσουμε για μια ακόμη κατηγορία θεοτήτων που συναντάμε στην αρχαία Ελλάδα, αυτές ήταν οι Μούσες.
Οι Μούσες ήταν κόρες του Δια και της Μνημοσύνης, 9 στον αριθμό, σύμφωνα με την μυθολογία θεωρούνταν προστάτιδες της λογοτεχνίας, της επιστήμης και των τεχνών. Τα ονόματά τους ήταν Κλειώ, Ευτέρπη, Θάλεια, Μελπομένη, Ερατώ, Καλλιόπη, Πολύμνια, Ουρανία και Τερψιχόρη.
Εκτός όμως από τις Μούσες υπήρχαν και οι Γοργόνες, κόρες της Γαίας και του Ουρανού, θεότητες της θάλασσας, των ποταμών, των λιμνών και γενικά του υγρού στοιχείου. Η Σθενώ, η Ευρυάλη και η Μέδουσα, πρωταγωνίστησαν και αυτές σε διάφορες ιστορίες της αρχαίας Ελληνικής Μυθολογιάς. Ακόμη υπήρχαν οι Νύμφες, οι Σειρήνες και οι Νιηρίδες. Οι Νύμφες ήταν θεότητες της βλάστησης, ζούσαν μέσα στην φύση, τριγύριζαν στα βουνά και συνόδευαν την θεά Άρτεμη.
Οι Σειρήνες, από την άλλη, ήταν θαλάσσιοι δαίμονες που είχαν κεφάλι γυναίκας και σώμα αρπακτικού πτηνού. Ενώ τέλος οι Νιηρίδες ήταν νύμφες, κόρες του Νηρέα που προσωποποιούσαν τις καταστάσεις της θάλασσας, αγαπητές και φιλικές προς τους ανθρώπους.
Όπως καταλαβαίνουμε, μπορεί ο ρόλος της γυναίκας να ήταν υποβαθμισμένος στην αρχαία Ελλάδα και να σχετιζόταν μόνο την ανατροφή των παιδιών, εκτός βέβαια από την περίπτωση της αρχαίας Σπάρτης που οι γυναίκες είχαν ενεργό ρόλο στη κοινωνία, στην θρησκεία όμως δεν συνέβαινε το ίδιο. Η γυναικεία μορφή πρωταγωνιστούσε στη αρχαία ελληνική θρησκεία, ήδη από την Εποχή του Χαλκού, καθώς ήταν κυρίαρχη λατρευτική μορφή στους προϊστορικός πολιτισμούς. Οι Ολυμπίες θεές δεσπόζουν στην αρχαία ελληνική θρησκεία και στην αρχαία ελληνική τέχνη.
Αυτό που θέλω να κρατήσετε από όσα σας ανέφερα παραπάνω είναι, ότι πάρα τον περιορισμένο ρόλο της γυναίκας στην αρχαία Ελλάδα, στο θρησκευτικό – λατρευτικό κομμάτι, η γυναικεία μορφή πρωταγωνιστούσε και ξεχώριζε ανεξαρτήτως της ιστορικής περιόδου που εξετάζουμε.
