Όλοι γνωρίζουμε την σπουδαία Υπουργό Πολιτισμού Μελίνα Μερκούρη και την τεράστια συμβολή της στην ευαισθητοποίηση της διεθνούς κοινότητας για την επανένωση των περίφημων γλυπτών του Παρθενώνα. Εκείνη ήταν η αιτία που ξεκίνησε η ανέγερση του νέου Μουσείου της Ακρόπολης, το οποίο θα κρατούσε μια αίθουσα άδεια περιμένοντας τα μάρμαρα να γυρίσουν στη χώρα που τα γέννησε…
Θυμάμαι χαρακτηριστικά τον θυμό που είχα νιώσει όταν πρωτοέμαθα για την υπόθεση του Λόρδου Έλγιν και των Μαρμάρων του Παρθενώνα που ‘‘αρπάχτηκαν’’ και βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο.
Προσπαθούσα να καταλάβω με το μικρό μου μυαλουδάκι πώς γίνεται να εξακολουθούν να βρίσκονται σε ξένη χώρα και όχι στην πατρίδα τους αφού, ήταν ευρέως γνωστό ότι αποτελούσαν κομμάτι του μνημείου του Ιερού Βράχου της Ακρόπολης και αποκόπηκαν από αυτό.
Κατά την μετάβασή μου στο Πανεπιστήμιο και στον Κλάδο της Ιστορίας και της Αρχαιολογίας, κατάλαβα και έμαθα πολλά για αυτή την παιδική μου απορία τα οποία θα σας τα αναλύσω στην συνέχεια.
Με αφορμή, λοιπόν, την επίσκεψη του Πρωθυπουργού της χώρας μας στην Βρετανία και την συμμετοχή του στην εκδήλωση του Ελληνικού Παρατηρητηρίου του London School of Economics, σε μερικές από τις ερωτήσεις που του έγιναν, αναφέρθηκε και στο φλέγον θέμα του Επαναπατρισμού των Γλυπτών του Παρθενώνα, λέγοντας ότι «μπορεί να βρεθεί μια win-win λύση, που θα οδηγήσει στην επανένωση των Γλυπτών και παράλληλα θα λαμβάνει υπόψη τις ανησυχίες που έχει το Βρετανικό Μουσείο».
Να πω ότι πιστεύω ότι θα γίνει; Θα πω ψέματα. Αλλά πριν σας παραθέσω την άποψή μου και τον λόγο για τον οποίο είμαι δύσπιστη, θέλω να αναφέρω άλλο ένα παράδειγμα της προσπάθειας της Ελληνικής Κυβέρνησης για επαναπατρισμό των αρχαιοτήτων της χώρας μας το οποίο επιτεύχθηκε λίγο καιρό πριν.
Στις 9 Σεπτεμβρίου του έτους που διανύουμε, κυρώθηκε από το Ελληνικό Κοινοβούλιο η σταδιακή επιστροφή στην Ελλάδα της συλλογής 161 πρωτοκυκλαδικών αρχαιοτήτων μοναδικής αρχαιολογικής αξίας του Αμερικανού συλλέκτη Leonard Stern. Η συμφωνία αυτή πραγματοποιήθηκε μεταξύ του Υπουργείου Πολιτισμού της Χώρας μας, του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης και του Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης της Νέας Υόρκης (ΜΕΤ).
Τα ειδώλια, λοιπόν, που αυτή την στιγμή εκτίθενται στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης με τίτλο: «Γυρισμός. Κυκλαδικοί θησαυροί στο ταξίδι της επιστροφής», παραχωρούνται στο νεοσύστατο Ινστιτούτο Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού με έδρα το Ντελαγουέρ και δεν επαναπατρίζονται οριστικά. Ο κάτοχος της συλλογής αυτής δεν είναι τα δημόσια ελληνικά μουσεία, αλλά το νεοσύστατο ινστιτούτο στο οποίο τα παραχώρησε ο συλλέκτης, και με βάση το καταστατικό του έχει σκοπό την προβολή της πολιτιστικής κληρονομιάς της Ελλάδας.
Οι αρχαιότητες, δηλαδή, μπορεί να βρίσκονται αυτή την στιγμή στη χώρα μας και να έχουν δοθεί για έκθεση στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης της Αθήνας αλλά δεν ανήκουν στην κατοχή του ελληνικού κράτους. Με άλλα λόγια, μας κοροϊδεύουν μέσα στα μούτρα μας.
Για να μην με λέτε όμως προκατειλημμένη, θέλω ακόμη να σας επαναφέρω στη μνήμη μια ουσιαστική προσπάθεια επαναπατρισμού που έγινε το καλοκαίρι που μας πέρασε. Με τον “επαναπατρισμό” και οριστική επιστροφή του «θραύσματος του Fagan» [το θραύσμα αποτελεί απόσπασμα του λίθου VI της ανατολικής ζωφόρου του Παρθενώνα, όπου απεικονίζονται οι θεοί του Ολύμπου], από το Μουσείο A. Salinas του Παλέρμο στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Ακρόπολης. Αυτό ήταν ένα μεγάλο επίτευγμα για τον χώρο του Πολιτισμού αλλά και για την χώρα μας, το οποίο ομολογώ να πω ότι με εξέπληξε ευχάριστα.
Αφού, λοιπόν, σας παρέθεσα κάποιες προσπάθειες Επαναπατρισμού της Πολιτιστικής Κληρονομιάς της χώρας μας, άλλες επιτυχημένες και άλλες όχι και τόσο, θα ήθελα τώρα να σας παραθέσω τι έχω καταλάβει εγώ, (ως μέρος του Αρχαιολογικού Κλάδου), για όλο αυτό το φλέγον και πολυδιάστατο θέμα. Το θέμα της οριστικής επιστροφής των αρχαιοτήτων του Πολιτισμού μας που βρίσκονται σε ξένο έδαφος, δεν είναι μια εύκολη υπόθεση.
Αυτή τη στιγμή μέρος της Πολιτιστικής μας κληρονομιάς ‘‘φυλάσσεται’’ και ‘‘προστατεύεται’’ σε διάφορα Μουσεία του εξωτερικού. Το γεγονός αν αυτά έχουν βρεθεί εκεί νόμιμα ή παράνομα (ως μέρος ιδιωτικών συλλογών ή λαθροανασκαφών και αρχαιοκαπηλείας) έρχεται δυστυχώς σε δεύτερη μοίρα. Αν επιτευχθεί το αίτημα της Ελλάδος για να επαναπατριστούν τα Μάρμαρα του Παρθενώνα από το Βρετανικό Μουσείο, μπορεί να σταθεί αφορμή για να ανοίξουν οι ασκοί του Αιόλου.
Παγκόσμια Μουσεία, όπως είναι για παράδειγμα το Βρετανικό και το Λούβρο, φιλοξενούν πλήθος ευρημάτων τα οποία δεν ανήκουν στην Πολιτιστική Κληρονομιά της Χώρας τους.
Για να το θέσω πιο απλά, αν επιστρέψουν τα Ελγίνεια στην Ελλάδα, μπορούν εύκολα και άλλες χώρες όπως είναι η Αίγυπτος (τυχαίο παράδειγμα), [ η οποία πρόσφατα ανέγειρε το νέο Αρχαιολογικό της Μουσείο] να ζητήσει την επιστροφή των δικών της μνημείων Πολιτιστικής Κληρονομιάς (όπως στήλη της Ροζέττας κ.ά.). Αυτό είναι κάτι που δεν επιθυμεί και δεν συμφέρει καθόλου τα Παγκόσμια Μουσεία καθώς αν σταδιακά επιστρέψουν τα εκθέματα που ‘‘φιλοξενούν’’, εκείνα θα “αδειάσουν”.
Συνεπώς, καταλαβαίνουμε ότι το ζήτημα του Επαναπατρισμού των Αρχαιοτήτων της χώρας μας είναι πολύ σύνθετο και δύσκολο να επιτευχθεί. Τι μπορούμε να κάνουμε εμείς ως μονάδες;
Να διδάξουμε στα παιδιά μας τον Αρχαίο μας Πολιτισμό και να τα φέρουμε σε επαφή με αυτόν, να τους μιλήσουμε για την 6η Καρυάτιδα που βρίσκεται μονάχη στο Βρετανικό Μουσείο, για την Νίκη της Σαμοθράκης και την Αφροδίτη της Μήλου που βρίσκονται στο Λούβρο.
Να τους δώσουμε να καταλάβουν ότι η θέση των Αρχαιολογικών μας καταλοίπων είναι στην Χώρα μας και όχι εκεί όπου ‘‘φιλοξενούνται’’.
Ας συνεχίσουμε, λοιπόν, να προσπαθούμε και να επιμένουμε στον Επαναπατρισμό τους, και ας μάθουμε και τα παιδιά μας να κάνουν το ίδιο – και ίσως κάποτε οι Καρυάτιδες του Ερεχθείου να γίνουν ξανά 6!
