Μπαίνοντας στον Φλεβάρη εκτός από την γιορτή των ερωτευμένων, τον περίφημο Άγιο Βαλεντίνο, είναι και η περίοδος των Αποκριών και του Καρναβαλιού. Είναι γνωστό ότι μικροί και μεγάλοι περιμένουν με ανυπομονησία αυτή την περίοδο, είτε γιατί συνοδεύετε με την Καθαρά Δευτέρα και είναι μια ευκαιρία για εκδρομές, ή γιατί τους αρέσουν τα μασκαρέματα και τα καρναβάλια. Μπορεί να μην έχουμε παγκόσμιας φήμης καρναβάλια όπως αυτά του Ριο Ντετζανέιρο και της Βενετία, έχουμε όμως τα τοπικά καρναβάλια της σε διάφορες πόλεις της Ελλάδος, τα οποία είναι επίσης φαντασμαγορικά.
Μην μου πεις, ότι δεν έχεις ακούσει για το καρναβάλι της Πάτρας, του Ρεθύμνου και της Ξάνθης θα πεις ψέματα!
Από που όμως προήλθαν αυτά τα καρναβάλια και ποια σχέση έχουν με την αρχαιότητα;
Αυτό θα συζητήσουμε λοιπόν σήμερα, την ιστορία των καρναβαλιών, την σχέση τους με τον Ολύμπιο θεό Διόνυσο και την αρχαία Αθηναϊκή Γιορτή των Ανθεστήριων. Ας ξεκινήσουμε ετυμολογικά η λέξη αποκριά προέρχεται από το ρήμα αποκρεώ το οποίο συναντήσαμε πρώτη φορά στην Εποχή του Βυζάντιου και η λέξη καρναβάλι προέρχεται από την Λατινική λέξη carnevale / καρνάβαλε και σήμαινε απομακρύνω, εξαφανίζω το κρέας. Ιστορικά τώρα, οι Απόκριες έχουν προέλευση από την Θράκη και σχετίζονται με τον θεό Διόνυσο.
Πρώτού περάσουμε σε περισσότερες λεπτομέρειες ας αναφέρουμε δύο λόγια για θεό Διόνυσο. Ο Διόνυσος ή αλλιώς και θεός Βάκχος, σύμφωνα με την αρχαία ελληνική παράδοση, ήταν θεός του αμπελιού και του γλεντιού. Πατέρας του ήταν ο παντοδύναμος και άστατος βασιλιάς των θεών Δίας και μητέρα του η θνητή Σεμέλη. Σύμφωνα με την μυθολογία, ο Διόνυσος, δυστυχώς δεν κατάφερε να γεννηθεί από την θνητή μητέρα του καθώς πέθανε πριν γεννηθεί εξαιτίας της πανούργας Ήρας. Έτσι ο Δίας παρά την προσπάθεια της συζύγου του για να μην γεννηθεί το παιδί πήρε το έμβρυο από τη Σεμέλη και το τοποθετήσε μέσα στον μηρό του έως ότου ολοκληρωθεί η κύηση του. Μεγάλωσε μακριά από τον Όλυμπο και τον πατέρα του, αφού η Ήρα δεν γνώριζε ότι είχε επιζήσει, ενώ υπάρχουν διάφορες εκδοχές για τον τόπο που ζούσε. Καθώς μεγάλωνε ανακάλυψε την άμπελο και τις ιδιότητές της και την έδωσε στους ανθρώπους.
Αυτά ήταν λίγα λόγια για την ταραγμένη ζωή του Διονύσου. Πριν προχωρήσουμε στο κομμάτι της λατρείας του οφείλουμε να αναφέρουμε ότι ο Διόνυσος συνοδευόταν από μια ομάδα ακόλουθων, αυτοί ήταν οι Μαινάδες, νύμφες των οποίων το κύριο χαρακτηριστικό τους ήταν η μανία τους και οι Σάτυροι με τους Σειλήνιους, οι οποίοι ήταν δαίμονες της ελληνικής μυθολογίας. Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά των ακολούθων του, ήταν τα στεφάνια κισσού που φορούσαν στα κεφάλια τους , οι μάσκες και τα δέρματα ζώων τα χρησιμοποιούσαν ως ενδύματα. Στο κομμάτι της λατρείας τώρα, στην Αρχαία Ελλάδα, προς τιμήν του διοργανώνονταν μεγαλοπρεπείς γιορτές οι πιο σημαντικές ήταν τα Λήναια, τα Ανθεστήρια και τα Μεγάλα Διονύσια.
Εμείς τώρα όμως θα ασχοληθούμε με την γιορτή των Ανθεστήριων γιατί αυτή συσχετίζεται με το αρχαίο καρναβάλι. Τα Ανθεστήρια πραγματοποιούνταν από την ενδέκατη έως την δέκατη τρίτη ημέρα του μηνός των Ανθεστήριων του σημερινού δηλαδή μήνα Φεβρουάριο. Αξίζει να σημειωθεί ότι η γιορτή γινόταν σε όλη την Ελλάδα, συγκεκριμένα στις περιοχές που υπήρχε το αρχαίο ελληνικό θέατρο. Για να σας προλάβω, όλες οι πόλεις της Ελλάδος ανεξαρτήτου μεγέθους είχαν θέατρο, αυτό συνέβαινε γιατί το αρχαίο ελληνικό θέατρο θεωρούταν «ιερό του Διονύσου».
Ο Διόνυσος λατρευόταν από τους αρχαίους σαν δαίμονας της βλάστησης που πεθαίνει και επανέρχεται στην ζωή. Επιπρόσθετα πίστευαν πως, όταν ο Διόνυσος επιστρέφει από τον Άδη, η επιθυμία του για ζωή καταλήγει σε μια φρενίτιδα που την ηρεμεί μόνο από τη πειθαρχία του ρυθμού.
Η γιορτή των Ανθεστήριων χωριζόταν σε 3 μέρη, όσες ήταν και οι ημέρες που διαρκούσαν. Την πρώτη ημέρα πραγματοποιούσαν σπονδές στον θεό Διόνυσο, οι οποίες περιλάμβαναν ένα μείγμα με κρασί και την ευχή για το νέο κρασί να είναι υγειές. Η δεύτερη ημέρα χωριζόταν σε δύο μέρη, το πρώτο μέρος αφορούσε τον ιερό γάμο του Διονύσου, όπου ο Διόνυσος αντιπροσωπευόταν συμβολικά ο άρχοντας/ βασιλιάς, τον οποίο στεφάνωναν με φύλλα και φορούσε μάσκα, κάτι δηλαδή σαν τον δικό μας βασιλιά καρνάβαλο. Το δεύτερο μέρος αφορούσε τις «Χόες», οι οποίες ήταν αγώνες οινοποσίας , ενώ παράλληλα αφιερωνόταν στα μικρά παιδιά, την νέα ελπίδα ζωής. Την τρίτη και τελευταία ημέρα ήταν αφιερωμένη στους νεκρούς, κάτι αντίστοιχο με το πρώτο Σάββατο της Σαρακοστής των Χριστιανών, το Ψυχοσάββατο. Εκείνη την τρίτη ημέρα συνήθιζαν να προσφέρουν θυσίες στους νεκρούς, ακόμη συνήθιζαν να αναπαριστούν τους νεκρούς φορώντας μάσκες και χορεύοντας έξαλλα.
Όλα λοιπόν αυτά τα έθιμα που πραγματοποιούμε σήμερα, με αφορμή την περίοδο της Αποκριάς και του Καρναβαλιού βλέπουμε ότι έχουνε τις ρίζες τους βαθιά στο παρελθόν. Αντιλαμβανόμαστε, ότι στην αρχαία Ελλάδα το καρναβάλι δεν ήταν μια απλή γιορτή μασκαρέματος όπως είναι σήμερα αλλά μέρος μιας ολόκληρης ιεροτελεστίας.
Αν είναι κάτι που θέλω να σας μείνει από όσα σας ανέφερα παραπάνω είναι, ότι τα έθιμα έχουν τις ρίζες τους βαθιά μέσα στο παρελθόν. Αποτελούν δηλαδή, μέρος της άυλης πολιτιστικής μας κληρονομίας και ο μόνος τρόπος για να διαφυλάξουμε είναι να τα διδάξουμε στα παιδία μας, να μάθουν δηλαδή για αυτά. Έτσι, παράλληλα, χωρίς ιδιαίτερο παίδεμα, θα έχουν διδαχθεί και ένα κομμάτι της ιστορίας του πολιτισμού μας!
