Η Επανάσταση του 1821 έχει εμπνεύσει συγγραφείς και εικονογράφους, που έγραψαν και εικονογράφησαν μοναδικές ιστορίες με φόντο το 1821. Η Καλομοίρα Θεοχάρη διαβάζει και γράφει για 3 παιδικά βιβλία που ξεχώρισε, και θα θέλαμε πολύ στη βιβλιοθήκη μας!
1. 1821 ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ, Σοφία Ζαραμπούκα, εκδόσεις Πατάκη
Στα τοπία της πατρίδας μας σταματώ, κοιτάζω και αναγνωρίζω τα μέρη που δόθηκαν οι μάχες και γράφτηκε η ιστορία της νεότερης Ελλάδας. Απλοί άνθρωποι, που ζούνε στα βουνά, στα χωριά, στα νησιά αυτού του τόπου, και άλλοι, ξενιτεμένοι, διανοούμενοι, έμποροι, στρατιωτικοί, όλοι, αιώνες τώρα, συνδέονται και αγωνίζονται, γιατί άλλο δεν έχουν στον νου τους παρά «ελευθερία και γλώσσα». Ξεχνάμε ότι μόνο 200 χρόνια μάς χωρίζουν από την επανάσταση του 1821. Ίσως γιατί προερχόμαστε από έναν πολιτισμό που μας κάνει να αισθανόμαστε ελεύθεροι ακόμα και όταν είμαστε πολιορκημένοι.|
Μήπως πατήσατε ήδη πάνω στο σύνδεσμο; Αν όχι, μην αργήσετε!! Μόνο αν δείτε με πόση τρυφερότητα αγγίζει το πόνημά της η Σοφία Ζαραμπούκα θα έχετε μία εικόνα του πόσο σημαντικό είναι τούτο το βιβλίο! Σκεφτόμουν πολλή ώρα τι θα μπορούσα να γράψω που να μην έχει ήδη γραφεί για την εν λόγω έκδοση… Η αλήθεια είναι πως αν και τα παιδιά μου είναι μικρά ακόμη, ήθελα διακαώς να προσθέσω αυτό το βιβλίο στη συλλογή μας… Το έκανα πρώτα για εμένα και έπειτα για εκείνα· όχι μόνο γιατί είναι μία σπάνιας ομορφιάς έκδοση μα επειδή ξέρω -ναι ξέρω- πως με τέτοιου είδους βιβλία θα κατακτήσουν τη γνώση κάποτε και θα μάθουν ιστορία! Όλες οι στυφές πληροφορίες που περιέχουν τα σχολικά βιβλία μπορεί να είναι αρκετές για ένα εκπαιδευτικό σύστημα που πάσχει μα για να σχηματίσουν τα παιδιά μας μία σφαιρική άποψη για τα γεγονότα που προηγήθηκαν, συνέβησαν και ακολούθησαν την επανάσταση του 1821 χρειάζεται κάτι παραπάνω· βιβλία σαν κι αυτό… Καλοδουλεμένα, καλοφτιαγμένα, καλαίσθητα…Η ομορφιά εντοπίζεται σε κάθε σελίδα, σε κάθε συμπυκνωμένο κεφάλαιο, σε όλες τις εικόνες…Αχ! αυτές οι εικόνες! Πίνακες που θα μπορούσαν να εκτίθενται σε ολόκληρο τον κόσμο και να μην τους χορταίνει ανθρώπινο μάτι!
Η μικρή μου Κωνσταντίνα, αν και μαθήτρια νηπιαγωγείου, απολαμβάνει να διαβάζουμε σιγά σιγά και να παρατηρεί τις εικόνες που σε αυτή την ηλικία της λένε περισσότερα! Αγαπημένα μας κεφάλαια ως τώρα: Προεστοί – Κοτζαμπάσηδες / Αλή-Πασάς / Η άλωση της Τριπολιτσάς / Όθωνας ! (Ξέρω πως δε με ρωτήσατε μα θα σας πω πως δικό μου αγαπημένο κεφάλαιο είναι αυτό που αφιερώνεται στον Ιμπραήμ!) Νομίζω πως με τον κατάλληλο σχεδιασμό από τους εκπαιδευτικούς της πρωτοβάθμιας, το συγκεκριμένο βιβλίο αποτελεί εφόδιο τέτοιες ημέρες που όλοι προσπαθούν να αναβιώσουν ένα κομμάτι αυτού του περασμένου μα όχι ξεχασμένου παρελθόντος! Μία νοητή γραμμή διαπερνά τα κείμενα και τα τοποθετεί σε μία χρονολογική σειρά αποτυπώνοντας το πριν, το κατά τη διάρκεια, το μετά… Τα πρόσωπα του τότε, τους συμμάχους, τις μάχες, τις εθνοσυνελεύσεις…
Διαβάζοντας πολλά αφιερώματα στη δημιουργό κυρία Ζαραμπούκα, συνειδητοποίησα για ακόμη μία φορά πως ο “καλός” καλλιτέχνης είναι πρώτα από όλα Άνθρωπος…
2. 24 Eικόνες για την Επανάσταση του 1821, Μακρυγιάννης & Ζωγράφος, ένας αγωνιστής και ένας καλλιτέχνης, Μαρίζα Ντεκάστρο, εκδόσεις Καπόν
Στις σελίδες του βιβλίου παρουσιάζονται 24 εικόνες που αφηγούνται γεγονότα της Επανάστασης, από την έναρξή της το 1821 μέχρι την ανεξαρτησία της Ελλάδας το 1830. Είναι οι εικόνες που φιλοτέχνησε ο λαϊκός ζωγράφος και αγωνιστής της Επανάστασης Δημήτριος Ζωγράφος με την καθοδήγηση του στρατηγού Ιωάννη Μακρυγιάννη, για να μην ξεχαστούν όσα συνέβησαν εκείνα τα ταραγμένα χρόνια του αγώνα για την Ανεξαρτησία.
Η Μαρίζα Ντεκάστρο, βασιζόμενη στη φυσική περιέργεια και την παρατηρητικότητα των παιδιών, αξιοποίησε τον πλούτο των λεπτομερειών κάθε εικόνας —τα πρόσωπα, την τοπογραφία και τη στρατηγική των μαχών, τις πολιορκίες και τις ναυμαχίες, τον οπλισμό, την ενδυμασία, αλλά και τα χρώματα και την τεχνική του ζωγράφου— και σκηνοθέτησε με παιδαγωγική σπουδή είκοσι τέσσερις υποθετικούς διαλόγους με παιδιά και νέους. Παρακολουθώντας τον κάθε διάλογο, οι μικροί αλλά και μεγάλοι αναγνώστες καθοδηγούνται σε μια γοητευτική αποκρυπτογράφηση και ερμηνεία του κόσμου των εικόνων του Μακρυγιάννη, ανακαλύπτοντας μικρές και μεγάλες στιγμές της Επανάστασης του 1821 και της εποχής της που δεν βρίσκουμε στα σχολικά βιβλία!”
…Τούτη την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί, και σοφοί κι αμαθείς, και πλούσιοι και φτωχοί, και πολιτικοί και στρατιωτικοί, και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι. Όσοι αγωνιστήκαμεν, αναλόγως ο καθείς, έχομεν να ζήσομεν εδώ. Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να τη φυλάμε κι όλοι μαζί, και να μη λέγει ούτε ο δυνατός “εγώ”, ούτε ο αδύνατος. Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς “εγώ”; όταν αγωνιστεί μόνος του και φκιάσει ή χαλάσει, να λέγει “εγώ”. Όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκιάνουν, τότε να λέμε “εμείς”. Είμαστε στο “εμείς” κι όχι στο “εγώ”… Ένα από τα πιο δυνατά αποφθέγματα του στρατηγού Ιωάννη Μακρυγιάννη που πέρασε στην ιστορία! Ομολογώ πως αν και το όνομά του φιγουράρει πάντα ανάμεσα στους κορυφαίους αγωνιστές, δεν είχα γνώση για την υπέροχη πράξη του να δημιουργηθούν – υπό την καθοδήγησή του – πίνακες που να απεικονίζουν στιγμές της Επανάστασης!!
“Το τερπνόν μετά του ωφελίμου”· και ευχαρίστηση και ωφέλεια· και τέχνη και γνώση· τι άλλο να ζητήσει κανείς από ένα βιβλίο γνώσεων; “Από τότε που ετοιμάζαμε την έκδοση του βιβλίου Ιωάννης Μακρυγιάννης. Ζωντανή Έκφραση μαζί με τη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη, με την ευκαιρία των εγκαινίων της ομώνυμης έκθεσης των πινάκων που βρίσκονται στη συλλογή της, είχαμε σκεφθεί με τη διευθύντρια Μαρία Γεωργοπούλου ότι θα ήταν ιδανικό να κυκλοφορήσει και μια έκδοση για τα παιδιά και τους νέους (…)”, γράφουν στο εισαγωγικό μήνυμά τους οι εκδότες Μωυσής & Ραχήλ Καπόν ενώ η Διευθύντρια της Γενναδείου Βιβλιοθήκης Μαρία Γεωργοπούλου μας επισημαίνει πως “Οι 24 υδατογραφίες (…) αντιστοιχούν στις περιγραφές των εικόνων που άφησε ο Μακρυγιάννης και φέρουν την υπογραφή του. Λεπτομερές υπόμνημα στο κάτω μέρος επεξηγεί διάφορες λεπτομέρειες που σημειώνονται με αριθμούς πάνω στην εικόνα.” Ο Δημήτριος Ζωγράφος (λαϊκός ζωγράφος, αγωνιστής και συμπολεμιστής του στρατηγού Μακρυγιάννη), ανέλαβε το απαιτητικό έργο της αποτύπωσης αυτών των εικόνων και χρειάστηκε τρία χρόνια, από το 1836 έως το 1839, για να τις ολοκληρώσει, όπως μας πληροφορεί η συγγραφέας στην αρχή του βιβλίου!
“Στις σελίδες του βιβλίου…ξεδιπλώνονται είκοσι τέσσερις πολύχρωμες εικόνες: εκατοντάδες πολεμιστές, κανόνια, κάστρα, άλογα, πόλεις και χωριά, κάμποι, βουνά, ποτάμια και θάλασσες γεμάτες καράβια, νησιά και λιμάνια. (…) Αν τις βάλεις τη μία πλάι στην άλλη και σημειώσεις πότε συνέβησαν αυτά που εξιστορούν, θα έχεις κάτι σαν κόμικ με τη πορεία της Επανάστασης (…)” – Μαρίζα Ντεκάστρο
* Υπάρχει πιο θελκτική αρχή για ένα παιδί/έφηβο/νέο που πιάνει στα χέρια του αυτό το βιβλίο; *
Σε ισάριθμα με τις 24 εικόνες κεφάλαια του βιβλίου, ερχόμαστε σε επαφή με γνωστές μάχες, όπως η “Μάχη εις της Γραβιάς το χάνι” ή αι “Διάφοραι Πολιορκίαι του Μισολογγίου” αλλά και με έννοιες όπως αλληγορία ή υπόμνημα… Κάθε πίνακας “αποδομείται” τρόπον τινά στα επιμέρους στοιχεία του και σχολιάζεται λεπτομερώς για να δώσει περισσότερες πληροφορίες… Οι αστείρευτες στα μάτια μου γνώσεις της συγγραφέα, μεταλαμπαδεύονται αβίαστα στο ευρύ ηλικιακά κοινό στο οποίο απευθύνεται μέσα από τους υποθετικούς διαλόγους που χρησιμοποιεί ενώ η εγκυρότητά τους αποδεικνύεται με τη σχετική βιβλιογραφία που παρατίθεται στο τέλος του βιβλίου!
Με ποικίλες εκπαιδευτικές προεκτάσεις, αυτό το αριστουργηματικό λεύκωμα τέχνης και ιστορίας δε θα πρέπει να λείπει από καμία βιβλιοθήκη, πόσο μάλλον σχολική! Από τους μικρότερους έως και τους μεγαλύτερους αναγνώστες του, είμαι σίγουρη πως θα κάνει τη διαφορά!
Κλείνω με το καταληκτικό σχόλιο της κυρίας Αγγελικής Γιαννακοπούλου σε σχετική παρουσίαση του βιβλίου… “Το βιβλίο της Μαρίζας Ντεκάστρο 24 εικόνες για την Επανάσταση του 1821: Μακρυγιάννης και Ζωγράφος. Ένας αγωνιστής και ένας καλλιτέχνης, που τιμά τη 200η επέτειο από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης, αποτελεί ένα βιβλίο γνώσεων που διαβάζεται από παιδιά, αλλά και ενηλίκους, προσφέροντας ενδιαφέρουσες και τεκμηριωμένες πληροφορίες, οι οποίες δεν επαναλαμβάνουν όσα ήδη είναι γνωστά από τα σχολικά εγχειρίδια. Τα χρόνια του Αγώνα της Ανεξαρτησίας ζωντανεύουν μπρος στα μάτια του αναγνώστη-θεατή, και μια ολόκληρη εποχή ανασυστήνεται μέσα από τις εικόνες αλλά και τις λέξεις του βιβλίου. Γιατί μια εικόνα αξίζει χίλιες λέξεις και είναι πραγματικά ευτύχημα, όταν, όπως συμβαίνει στις 24 εικόνες, καταφέρει να τις βρει!”…
3. 21 +1 Συγγραφείς γράφουν, Καλλιτέχνες εικονογραφούν, για το 1821, επιμέλεια τόμου: Μαρίζα Ντεκάστρο – Ελένη Σβορώνου, εκδόσεις Παπαδόπουλος
* Οι συγγραφείς αυτού του έργου εκχωρούν τις αμοιβές τους στο Δίκτυο για τα Δικαιώματα του Παιδιού, ως δωρεά *[Μη κερδοσκοπικό σωματείο για τα Δικαιώματα του Παιδιού https://ddp.gr]
Πολλά έχουν γραφεί για τούτο το σπάνιας ομορφιάς συλλογικό έργο και μάλιστα με τόση ευγλωττία που δε θα μπορούσα να φθάσω! Το μόνο που μου μένει, λοιπόν, είναι να σας παρουσιάσω επιγραμματικά κάποια σημαντικά στοιχεία που θαρρώ κάνουν τη διαφορά για αυτό το βιβλίο… Ένα βιβλίο χωρίς ίχνος διδακτισμού που δε θα πρέπει – κατ’εμέ – να λείπει από κανένα σπίτι πόσω μάλλον από σχολική βιβλιοθήκη…
“Κάτι το διαφορετικό, κάτι να προκαλέσει το ενδιαφέρον των παιδιών (…) έναυσμα για να ψάξουν”· κάπως έτσι παρουσίασε τις προθέσεις της η εκδότρια κυρία Παπαδοπούλου κατά τη διάρκεια της πρώτης διαδικτυακής παρουσίασης του βιβλίου που έλαβε χώρα τις προάλλες! Στη συγκεκριμένη παρουσίαση κράτησα πολλές σημειώσεις, κάποιες από τις οποίες θα μοιραστώ σήμερα μαζί σας!
Αυτό το βιβλίο δεν παρουσιάζει την επανάσταση μα μιλάει με αφορμή την επανάσταση για πολλά θέματα! Σε βραχεία φόρμα 450 λέξεων οι συγγραφείς δημιούργησαν ιστορίες που “διαδραματίζονται σε όλες τις περιοχές που υπήρχαν επαναστατικές εστίες.” Στον ελλαδικό χώρο αλλά και στο εξωτερικό! Με ένα τεράστιο χρονολογικό εύρος, οι ιστορίες ξεκινούν στα προ-επαναστατικά χρόνια και φθάνουν έως και σήμερα! Τέλος, από τα πιο σημαντικά πλεονεκτήματα του συγκεκριμένου βιβλίου είναι πως μιλάμε – εκτός των άλλων – για μία πινακοθήκη σύγχρονων εικονογραφήσεων για το 1821![Κάποια από τα highlights μίας εκ των συγγραφέων του τόμου μα και επιμελήτριάς του, της κυρίας Μαρίζας Ντεκάστρο]
20 συγγραφείς και 2 κομίστες, προερχόμενοι όλοι από διαφορετικά λογοτεχνικά είδη δημιούργησαν τις πολύτιμες ψηφίδες που μας οδηγούν “μέσα από το βλέμμα του παιδιού, του ανώνυμου ανθρώπου, του ξένου, του εχθρού, του Αλλου” στο ψηφιδωτό όπου αναδύεται η επικαιρότητα της επανάστασης! Η έτερη επιμελήτρια του τόμου (και συγγραφέας), κυρία Ελένη Σβορώνου σημειώνει: “Ακολουθήσαμε στιγμές της επανάστασης σε μία χρονική ακολουθία χωρίς να μιλήσουμε ποτέ για χρονολογίες και ημερομηνίες προσφέροντας όμως ένα πρωτότυπο χρονολόγιο στο τέλος!”
Από τις ιδέες του Διαφωτισμού σε έναν Δημήτρη που έχει το ρόλο του Κανάρη στη σχολική εορτή και από τη Μαριώ που έγινε Ζαφείρης για να πολεμήσει μέχρι την εξομολόγηση ενός γλυπτού που βρίσκεται πλέον στο Μόναχο, οι ιστορίες που θα διαβάσετε θα ξυπνήσουν μέσα σας πλήθος συναισθημάτων μα και θα εγείρουν πλήθος αποριών! Η καθημερινότητα του τότε· ήταν τόσο σκληρή;
Ο Θάνος Βερέμης, Ομότιμος Καθηγητής ΕΚΠΑ, εξηγεί για «Το παιδί στα χρόνια της Τουρκοκρατίας».
“Τα παιδιά ήταν αόρατα στην ελληνική επανάσταση και πριν από αυτή. Ήταν πολίτες 2ης κατηγορίας γενικότερα ώσπου να ωριμάσουν και να πολεμήσουν αν μιλάμε για αγόρια ή να ωριμάσουν και να κρατούν το σπιτικό αν μιλάμε για κορίτσια.” Πώς μπορεί όμως άραγε να βοηθήσουν αυτές οι γνώσεις τα παιδιά του σήμερα;; Σε αυτό το ερώτημα απαντά η Ελένη Χοντολίδου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια ΑΠΘ. «Η παιδαγωγική-διδακτική αξιοποίηση του 1821».
” Καλή λογοτεχνία // Εξαιρετική πηγή ιστορίας // Στοιχεία κοινωνικής ανθρωπολογίας” Σε ένα project στο μάθημα της Ιστορίας, σε μία σχολική εορτή και συνδυάζοντας διαθεματικά ιστορία, λογοτεχνία αλλά και το μάθημα των καλλιτεχνικών, το συγκεκριμένο βιβλίο δίνει τροφή προς αξιοποίηση! Ενδεικτικά, στα πλαίσια της σχολικής τάξης στο μάθημα της λογοτεχνίας, οι μαθητές θα μπορούσαν να κάνουν περίληψη του κειμένου μα ακόμη και πλαγιότιτλους ενώ στο μάθημα των καλλιτεχνικών θα μπορούσαν να ασχοληθούν με το εικαστικό κομμάτι της έκδοσης και να ψάξουν στοιχεία για τους ζωγράφους, το έργο τους και τα μοτίβα που χρησιμοποιούν!
Αν με ρωτούσατε, δεν θα μπορούσα να ξεχωρίσω αγαπημένο κείμενο γιατί όλα μα όλα κρύβουν “κάτι” μέσα! Μπορώ να πω με σιγουριά όμως πως το δισέλιδο των Τσερόλα-Γουτιάνου με τίτλο ΑΪΒΑΛΙ που γεφυρώνει τρόπον τινά την Μικρασιατική καταστροφή με την Επανάσταση του ’21, με συγκίνησε λίγο παραπάνω μιας που και οι δικοί μου πρόγονοι ξεριζώθηκαν από τον Πόντο και τη Σμύρνη…
Γνωρίζοντας ιστορία και διαβάζοντας για γεγονότα, ανθρώπους, καταστάσεις ελπίζω κι εύχομαι τα σημερινά παιδιά και μελλοντικοί ενεργοί πολίτες να διαμορφώσουν μία πραγματικότητα πολύ καλύτερη από όσο μπορούμε να ονειρευτούμε! Πέρα από γνώσεις, η ενσυναίσθηση που θα αποκομίσουν από βιβλία τέτοιας ποιότητας θα γίνει “όπλο” στα χέρια τους!
-ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΎΜΕ-
▪️Συγγραφείς: Άγγελος Αγγέλου & Έμη Σίνη, Κυριάκος Αθανασιάδης, Μιράντα Βατικιώτη, Βησσαρία Ζορμπά-Ραμμοπούλου, Βαγγέλης Ηλιόπουλος, Ελένη Κατσαμά, Άννα Κοντολέων, Θοδωρής Κούκιας, Πολυχρόνης Κουτσάκης, Λίλη Λαμπρέλλη, Λίνα Λυχναρά, Φίλιππος Μανδηλαράς, Μαρίζα Ντεκάστρο, Μαρία Παπαγιάννη, Θοδωρής Παπαϊωάννου, Κωνσταντίνος Πατσαρός, Εύη Πίνη, Ελένη Σβορώνου, Πάνος Τσερόλας, Πάνος Χριστοδούλου.
▪️Εικονογράφοι: Δημήτρης Αναστασίου, Ευαγγελία Γουτιάνου, Βασίλης Γρίβας, Γιώργος Δημητρίου, Αλεξία Ευσταθοπούλου, Μάρω Κατσίκα, Κέλλυ Ματαθία-Κόβο, Χρήστος Κούρτογλου, Αλέξης Κυριτσόπουλος, Στέλιος Λιβανός, Little polkadot., Άνα Μάτεγιτς, Πέτρος Μπουλούμπασης, Αλέξια Οθωναίου, Θανάσης Πέτρου, Axιλλέας Ραζής, Βασίλης Σελιμάς, Ντανιέλα Σταματιάδη, Zafouko Yamamoto, Φίλιππος Φωτιάδης, Κατερίνα Χαδουλού, Χρύσω Χαραλάμπους.
*Ευχαριστούμε το βιβλιοπωλείο Pickabook για την παραχώρηση της κριτικής της Καλομοίρας Θεοχάρη! Μπείτε ΕΔΩ για να γνωρίσετε πολλά και ενδιαφέροντα βιβλία!
