“Επικίνδυνες” μέδουσες, “άγριοι” καρχαρίες, χταπόδια με εγκέφαλο στα πόδια… Τον τελευταίο καιρό έχουμε βομβαρδιστεί από αμέτρητα άρθρα και πραγματικά η αίσθηση που έχω είναι “μήπως να καθίσω στην ακροθαλασσιά φέτος;”. Επειδή πιστεύω ότι κι εσείς βρίσκεστε στην ίδια θέση, μοιράζομαι την ανησυχία σας, αλλά πάνω από όλα ας πούμε Όχι στα fake news της τρομοκρατίας και ας μάθουμε τι ισχύει στην πραγματικότητα.
Ο Θοδωρής Τσιμπίδης, Διευθυντής στο Ινστιτούτο Θαλάσσιας Προστασίας Αρχιπέλαγος και Επίτιμος Ερευνητής Θαλάσσιας Προστασίας, μας εξηγεί τα πάντα:
“Τις τελευταίες ημέρες παρακολουθούμε τα κοινωνικά δίκτυα και τον τύπο να κατακλύζονται από αναρτήσεις και δημοσιεύματα που προκαλούν μεγάλη ανησυχία στους πολίτες για “επιδρομές” από “επικίνδυνες” μέδουσες και “άγριους” καρχαρίες. Ενδεικτικό είναι και το δημοσίευμα ενός ελληνοαμερικανού σκηνοθέτη – ο οποίος δηλώνει μη σχετικός με τα θέματα των θαλασσών – αλλά έχει κάνει πολλούς να αναρωτιούνται εάν τα χταπόδια έχουν εγκέφαλο και στα 8 τους πόδια και άλλους να σκέφτονται μήπως η κατανάλωσή τους αποτελεί αντικυβερνητική στάση.
Με αφορμή τα τελευταία αυτά viral κείμενα και άλλα τόσα fake news που κυκλοφορούν ανά καιρό, αναρωτιόμαστε πώς γίνεται στην Ελλάδα που η ιστορία μας είναι επί χιλιάδες χρόνια άμεσα συνδεδεμένη με τη θάλασσα να υπάρχει τόσο μεγάλη άγνοια για όλα όσα ζουν σε αυτή.
Δε μπορούμε να αγνοήσουμε το γεγονός ότι σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης, ενώ αναλώνονται δεκάδες ώρες σε αδιάφορα θέματα όπως π.χ. οι ίντριγκες της εποχής του Βυζαντίου, δεν βρίσκεται διδακτικός χρόνος για ουσιαστικά θέματα που επηρεάζουν άμεσα τη ζωή και την επιβίωσή μας, όπως είναι το περιβάλλον και η βιοποικιλότητα της χώρας μας. Η προετοιμασία των νέων για το πώς να ζήσουν στις νέες συνθήκες που ήδη διαμορφώνονται λόγω της κλιματικής αλλαγής είναι το λιγότερο ανεπαρκής, αν όχι ανύπαρκτη, με αποτέλεσμα να υπάρχει τεράστιο κενό σε πληροφορίες που αν δεν κατέχουμε οδηγούν σε ημιμαθείς και ευάλωτους πολίτες.
Παρατηρώντας τέτοιου είδους ανακρίβειες να αναπαράγονται όλο και πιο συχνά, μπερδεύοντας ή παραπλανώντας ένα μεγάλο ποσοστό των συμπολιτών μας, εμείς στο Ινστιτούτο Θαλάσσιας Προστασίας Αρχιπέλαγος θέλουμε από τη μεριά μας να συμβάλλουμε στο να ξεκαθαριστεί η όποια σύγχυση δημιουργείται, να αποφύγουμε την περαιτέρω γελοιοποίηση και να ανεβάσουμε το επίπεδο της συζήτησης στην ουσία του θέματος:
▪ Όσον αφορά τις μέδουσες, όντως παρατηρείται αυξητική τάση στους πληθυσμούς τους, αλλά η έκταση του φαινομένου είναι σίγουρα δυσανάλογη με την προβολή του θέματος.
Δεδομένου ότι στην Ελλάδα υπεραλιεύουμε συστηματικά τα ιχθυαποθέματα, συμπεριλαμβανομένων και των φυσικών θηρευτών των μεδουσών, αυτή η πληθυσμιακή αύξηση δε θα έπρεπε να μας εκπλήσσει. Η πολιτεία επιμένει επί δεκαετίες να μην εφαρμόζει κανένα μέτρο ουσιαστικής αντιμετώπισης της υπεραλίευσης, αλλά και κανένα μέτρο αειφόρου διαχείρισης της αλιείας, ενώ ταυτόχρονα όλοι μας συμβάλλουμε στην εξάντληση των αλιευμάτων και των θαλάσσιων πόρων ως αλιείς, έμποροι ή καταναλωτές. Αν μας ενδιαφέρει να είναι τα πράγματα καλύτερα την επόμενη χρονιά, θα πρέπει να ληφθούν μέτρα σήμερα και αυτό θα έπρεπε να είναι το αντικείμενο της συζήτησης.
Αντί λοιπόν να πανικοβαλλόμαστε λόγω των αυξητικών τάσεων, ας τις χρησιμοποιήσουμε ως έναυσμα για να ενημερωθούμε για το τι μπορούμε να κάνουμε 365 ημέρες τον χρόνο ώστε να μετριάσουμε το βαρύ μας αποτύπωμα πάνω στα θαλάσσια οικοσυστήματα.
▪ Το χταπόδι, παρόλο που σε αντίθεση με την πρόσφατη πεποίθηση κάποιων “δεν σκέφτεται με τα 8 του πόδια”, είναι ένα ευφυέστατο είδος με ιδιαίτερες χαρακτηριστικές ικανότητες όπως άλλωστε και πάρα πολλά άλλα ζωικά είδη. Ζούμε όμως σε μία εποχή που έχουμε αδειάσει τις θάλασσές μας και από τα αποθέματα χταποδιών, ενώ τη θερινή περίοδο το ψάρεμά τους μοιάζει σαν εθνικό σπορ αποδεκάτισης από ερασιτέχνες και επαγγελματίες με έπαθλο το ποιος θα ψαρέψει το τελευταίο. To ζήτημα λοιπόν, δεν είναι κατά πόσο είναι ηθικό ή όχι να καταναλώνουμε τα τελευταία χταπόδια που έχουν απομείνει αλλά να επικαλεστούμε τη λογική και τη γνώση:
Το χταπόδι έχει σύντομο κύκλο ζωής 12-15 μήνες και εάν το αφήσουμε να φτάσει το μέγεθος αναπαραγωγής, κάθε χταπόδι γονιμοποιεί έως και εκατοντάδες χιλιάδες αυγά. Σίγουρα δεν έχει εγκέφαλο στα πόδια του (!), όμως μία από τις ιδιαιτερότητές του είναι ότι στο κάθε πλοκάμι βρίσκονται περίπου 40 εκατομμύρια νευρώνες και 200 βεντούζες με τις οποίες αισθάνεται, γεύεται και μυρίζει το περιβάλλον του, ή μετακινεί αντικείμενα. Όπως και με όλα τα είδη ζώων είναι σημαντικό να τα καταναλώνουμε αειφορικά, μετά το μέγεθος πρώτης αναπαραγωγής, χωρίς να τα κακοποιούμε εν ζωή και σίγουρα χωρίς να τα εκθέτουμε ως τρόπαια.
▪ Ευφάνταστοι μύθοι και ανακριβείς πληροφορίες υπάρχουν και αναπαράγονται εδώ και χρόνια και για τους καρχαρίες που ζουν στις θάλασσές μας. Εδώ επιβιώνουν τουλάχιστον 88 είδη καρχαριοειδών και σαλαχιών, τα οποία συναντάμε και σε άλλες θάλασσες ανά τον κόσμο, τα περισσότερα από τα οποία κρίνονται ως προστατευόμενα ή απειλούμενα είδη.
Οι επιθέσεις από καρχαρίες που έχουν αναφερθεί στην Ελλάδα μέσα σε διάστημα 2 αιώνων μετριούνται στα δάχτυλα και δεν είναι καν επιβεβαιωμένες.
Συνεπώς, είναι τουλάχιστον άστοχο να μας προκαλούν φόβο. Από την άλλη είναι καλό είναι να θυμόμαστε ότι οι καρχαρίες παίζουν σημαντικό ρόλο στην διατήρηση της υγείας των θαλάσσιων οικοσυστημάτων και έχουν τον ρόλο του εξυγιαντή των ιχθυαποθεμάτων, καθώς συχνά τρέφονται με αδύναμα ή άρρωστα ψάρια, τα οποία δεν πρέπει να φτάσουν σε φάση αναπαραγωγής.
Φαίνεται ότι για άλλη μία χρονιά επιλέγουμε να ξεχνάμε τους πραγματικούς κινδύνους που αντιμετωπίζουμε όλοι στις θάλασσές μας οι οποίοι είναι κυρίως ανθρωπογενείς.
Σύμφωνα με έκθεση του Παρατηρητηρίου Ατυχημάτων στη θάλασσα από το SafeWaterSports, σε διάστημα 5 ετών σημειώθηκαν στις ελληνικές θάλασσες 1739 θάνατοι, εκ των οποίων οι 342 μόνο το 2021. Συνεπώς το σημαντικό πρόβλημα που αυτή την εποχή θα έπρεπε να μας απασχολεί σχεδόν καθημερινά δεν είναι η επικινδυνότητα ή μη κάποιων θαλάσσιων ειδών, αλλά οι πραγματικοί κίνδυνοι στις θάλασσές μας που προέρχονται από εμάς τους ίδιους.
Σε μία εποχή που πλέον αναγνωρίζουμε ότι η επιβίωσή μας εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την επιβίωση των οικοσυστημάτων και των ειδών με τα οποία συνυπάρχουμε, ας αξιοποιήσουμε τα παραπάνω ως αφορμή για να αναρωτηθούμε γιατί επιλέγουμε την άγνοια και την ημιμάθεια. Αλλά και γιατί αφήνουμε τις νέες γενιές τελείως ανέτοιμες να διαχειριστούν έναν μοναδικό θαλάσσιο πλούτο που ελάχιστα γνωρίζουν ή κατανοούν, και συνεπώς δεν θα μπορούν ούτε να αξιοποιήσουν ούτε καν για την δική τους ευημερία”.
