Το διαδίκτυο υπάρχει στη ζωή μας πάρα πολλά χρόνια και αναμφίβολα, κάνοντάς του λελογισμένη χρήση, έχει διευκολύνει στο μέγιστο βαθμό τη ζωή όλων των ανθρώπων. Ορισμένα ψυχολογικά κίνητρα που προσφέρει η χρήση του διαδικτύου και οδηγούν σε εθισμό αποτελεί η ανωνυμία που προσφέρει, καθώς δίνει την ευκαιρία στα άτομα να εκφράζουν και να ικανοποιούν επιθυμίες και ανάγκες οι οποίες δεν είναι κοινωνικά αποδεκτές. Παράλληλα τους δίνει τη δυνατότητα να δημιουργήσουν μια ταυτότητα για τον εαυτό τους όπως ακριβώς τη θέλουν. Η αίσθηση του απαγορευμένου πάντα γοητεύει και πίσω από μια οθόνη μπορεί να λεχθούν πράγματα που δε θα μπορούσαν να ειπωθούν ποτέ αυτοπροσώπως. Μάλιστα, προσφέρει τη δυνατότητα της άμεσης ικανοποίησης και εκπλήρωσης αυτών των επιθυμιών, χωρίς ιδιαίτερη αναμονή, κόπο και χρόνο, γεγονός που είναι εθιστικό. Πέραν από την ανωνυμία, σημαντικό ρόλο διαδραματίζει η διασκέδαση που παρέχει το διαδίκτυο και ο ενθουσιασμός καθώς μέσω αυτού καθίσταται εφικτή η σύνδεση του ατόμου με ένα παγκόσμιο δίκτυο, με άτομα από όλο τον κόσμο καθώς και η πρόσβαση σε πληθώρα πληροφοριών με ένα μόνο «κλικ».
Οι συνθήκες εγκλεισμού που βιώνουμε τον τελευταίο χρόνο είναι πρωτόγνωρες και σίγουρα επιτρέπουν σε τέτοιες συνθήκες και συμπεριφορές να κερδίζουν όλο και περισσότερο έδαφος. Πότε όμως θα μπορούσαμε να πούμε ότι έχουμε περάσει τη γραμμή του «φυσιολογικού» και πλέον θεωρείται επιβλαβές και επικίνδυνο; Όταν έχει αρχίσει πλέον να γίνεται αυτοσκοπός, να επηρεάζει την καθημερινότητά μας, τις δραστηριότητές μας και τις ανθρώπινες σχέσεις.
Πώς θα ορίζαμε τον εθισμό στο διαδίκτυο (Internet Addiction); Το Internet Addiction χαρακτηρίζεται από υπερβολική εμπλοκή ενός ατόμου με το διαδίκτυο, κοινωνική αποτυχία, ανοχή, συμπτώματα στέρησης κατά τη διάρκεια της αποχής από αυτό και αδυναμία ελέγχου των παρορμήσεων. Με άλλα λόγια, οι χρήστες φέρονται να αναπτύσσουν μια συναισθηματική προσκόλληση με τους διαδικτυακούς τους «φίλους» και τις δραστηριότητες που λαμβάνουν χώρα εντός του διαδικτύου.
Αντικείμενο διαμάχης μεταξύ των επιστημόνων αποτελεί το αν θα πρέπει ο εθισμός στο διαδίκτυο να θεωρηθεί διαταραχήμαζί με τα άλλα είδη εθισμού, όπως στο αλκοόλ και τα ναρκωτικά. Πολλοί θεωρούν ότι είναι ήσσονος σημασίας. Είναι όμως πραγματικά έτσι; Τι καθιστά την καταναγκαστική ανάγκη του να είναι κανείς συνεχώς στο διαδίκτυο διαφορετική από τη χρήση των ναρκωτικών ουσιών και του αλκοόλ; Έρευνες έχουν δείξει πως ο εθισμός στο διαδίκτυο μπορεί να αποτελέσει τροχοπέδη και να διαταράξει την ακαδημαϊκή, κοινωνική, οικονομική και επαγγελματική ζωή κάποιου με τον ίδιο τρόπο όπως και οι υπόλοιποι εθισμοί, στο αλκοόλ, στο τζόγο, στις ναρκωτικές ουσίες.
Πότε λοιπόν πρέπει να θορυβηθείς;
- Περνάς τον περισσότερο χρόνο της ημέρας σου μπροστά σε μία οθόνη;
- Χάνεις την αίσθηση του χρόνου;
- Σε καλούν οι φίλοι σου για να πάτε μια βόλτα και ψάχνεις δικαιολογίες γιατί προτιμάς να παίξεις ένα video game, να δεις μια ταινία ή να συνομιλήσεις στο chatroom;
- Νιώθεις ότι έχει επηρεαστεί η απόδοσή σου στη δουλειά ή το σχολείο;
- Η οικογένεια ή οι φίλοι σου παραπονιούνται για το χρόνο και την ενέργεια που ξοδεύεις στο διαδίκτυο;
- Νιώθεις νευρικός, ανήσυχος και η διάθεσή σου μεταβάλλεται συνεχώς όταν είσαι μακριά από τον υπολογιστή;
- Δεν βρίσκεις ενδιαφέρον σε τίποτα άλλο παρά μόνο την οθόνη του υπολογιστή σου;
Εάν οι περισσότερες απαντήσεις που έδωσες στις παραπάνω ερωτήσεις είναι «ναι», ίσως ήρθε η ώρα να ψαχτείς λίγο περισσότερο.
Κύριο χαρακτηριστικό των ατόμων που είναι εθισμένοι στο διαδίκτυο αποτελεί το γεγονός ότι χρησιμοποιούν αυτό τον εικονικό φανταστικό κόσμο προκειμένου να συνδεθούν με τους ανθρώπους, ως υποκατάστατο της πραγματικής ανθρώπινης σύνδεσης και επαφής. Χρησιμοποιούν το διαδίκτυο ως έναν τρόπο διαφυγής από τα προβλήματά τους ή/και ανακούφισης της δυσφορικής τους διάθεσης, των αισθημάτων δηλαδή αδυναμίας, ενοχής, άγχους και κατάθλιψης που μπορεί να νιώθουν. Αποτελεί μια λύση διαφυγής, διαφυγής από τα αρνητικά τους συναισθήματα, από την απόρριψη που έχουν βιώσει ή βιώνουν από την οικογένεια και τους φίλους και από την ίδια την πραγματικότητα. Για να μπορέσουν να νιώσουν ικανοποίηση, πρέπει να χρησιμοποιήσουν το διαδίκτυο για πάρα πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα, το οποίο είναι πολύ μεγαλύτερο από αυτό που σκόπευαν εξαρχής να ξοδέψουν (ανοχή).
Παρότι μπορεί να έχουν κάνει προσπάθειες προκειμένου να καταφέρουν να ελέγξουν, να μειώσουν ή και να διακόψουν την τόσο εκτεταμένη χρήση του, όλες ήταν ανεπιτυχείς, βιώνοντας έτσι μια εσωτερική σύγκρουση. Μάλιστα, κατά το διάστημα αυτό, τα άτομα φαίνεται να είναι αρκετά ανήσυχα, ευερέθιστα, καταθλιπτικά και η διάθεσή τους ιδιαίτερα ευμετάβλητη, εξαιτίας της αποχής τους. Αυτό οδηγεί στο να αποκρύπτουν από τους σημαντικούς άλλους την πραγματική έκταση της χρήσης που κάνουν στο διαδίκτυο και αυτό επιφέρει ως αποτέλεσμα το να διακινδυνεύουν και να ρισκάρουν την απώλεια μιας σημαντικής σχέσης, εργασίας, εκπαίδευσης ή ευκαιρίας σταδιοδρομίας λόγω αυτού. Έχουν αποσυνδεθεί εντελώς από την πραγματική τους ζωή ενώ πολλές φορές φαίνεται πως αδυνατούν να λειτουργήσουν αποτελεσματικά στον έξω κόσμο. Προτιμούν να ζουν στον εικονικό κόσμο που οι ίδιοι έχουν δημιουργήσει όπως ακριβώς τον θέλουν, που τους βοηθά να ξεφύγουν από την αρνητικότητα και τα προβλήματα της δικής τους πραγματικής ζωής.
Ο κυβερνοχώρος γίνεται σχεδόν αποσχισμένο μέρος του μυαλού τους – μια σφραγισμένη ενδοψυχική ζώνη – όπου και πραγματοποιούνται οι φαντασιώσεις και οι συγκρούσεις. Ο έλεγχος της πραγματικότητας χάνεται. Σύμφωνα με τον Suler, σε ένα ακόμη βαθύτερο ψυχολογικό επίπεδο, οι χρήστες συχνά περιγράφουν πως ο υπολογιστής τους αποτελεί επέκταση του μυαλού και της προσωπικότητάς τους – έναν «χώρο» που αντικατοπτρίζει τις προτιμήσεις, τις στάσεις και τα ενδιαφέροντά τους. Σε ψυχαναλυτικούς όρους, οι υπολογιστές και ο κυβερνοχώρος μπορούν να γίνουν ένας τύπος «μεταβατικού χώρου» που αποτελεί επέκταση του ενδοψυχικού κόσμου του ατόμου. Οι πολλαπλές πτυχές της ταυτότητας κάποιου μπορεί να αποσυνδεθούν, να ενισχυθούν ή να ενσωματωθούν στο διαδίκτυο. Είναι πολύ εύκολο οι άνθρωποι να εθιστούν στη δημιουργία διαφόρων ταυτοτήτων/ εαυτών, προκειμένου να ικανοποιήσουν την περιέργειά τους ή κρυφές και ανεκπλήρωτες φαντασιώσεις τους. Άλλωστε, μέσω της δημιουργίας ενός άλλου εαυτού, επιτρέπεται στο άτομο στη συνείδησή του να αποσυνδεθεί από τις πράξεις που εκτελεί το άτομο που έχει δημιουργήσει.
Πώς επηρεάζει τις σχέσεις; Έρευνες έχουν δείξει πως άτομα εθισμένα στο διαδίκτυο επηρεάζονται σε όλες τις διαστάσεις της ύπαρξής τους – σωματικά, ψυχικά, στο επάγγελμά τους αλλά και στην κοινωνική αλληλεπίδραση και τις σχέσεις τους. Ο εθισμός λαμβάνει χώρα σταδιακά κι έτσι οι άνθρωποι αδυνατούν να αντιληφθούν τη δύναμη που πλέον ασκεί σε αυτούς καθώς και ότι δεν έχουν οι ίδιοι τον έλεγχο.
Η υπερβολική ενασχόληση με το διαδίκτυο επηρεάζει σε πολύ μεγάλο βαθμό τις προσωπικές σχέσεις, καθώς έχει παρατηρηθεί ότι οι άνθρωποι ανταλλάσσουν ισχυρές και υποστηρικτικές πραγματικές σχέσεις που διατηρούν στη ζωή τους, με πιο αδύναμες, τις εικονικές σχέσεις. Το γεγονός αυτό μπορεί να εξηγηθεί ή και να οφείλεται στην προσπάθειά τους να αποφύγουν δυσάρεστες πραγματικές εμπειρίες που θα τους απογοητεύσουν και θα τους πληγώσουν. Άτομα με χαμηλότερη αυτοεκτίμηση τείνουν να είναι πιο ευαίσθητα στις διαπροσωπικές τους σχέσεις, να εξαρτώνται περισσότερο από τον άλλον και να ζητούν συνεχώς επιβεβαίωση. Έτσι, η σύναψη σχέσεων μέσω social media αποτελεί μια εύκολη λύση για αυτούς και πιο ασφαλή.
Οι ανθρώπινες σχέσεις στην πραγματική ζωή χρειάζονται συνεχή προσπάθεια, επένδυση χρόνου, ουσιαστική αλληλεπίδραση, αυτό-αποκάλυψη, ενσυναίσθηση. Οι άνθρωποι καλούνται να δείξουν τα αδύναμα σημεία τους, την «αχίλλειο πτέρνα» τους, να εκτεθούν απέναντι στον άνθρωπο που έχουν απέναντί τους και ενδεχομένως να απογοητευτούν. Περνούν ποιοτικό χρόνο ο ένας με τον άλλο, ανταλλάσσουν συμβουλές, σκέψεις και ανησυχίες, είναι παρόντες στις δυσκολίες και στις χαρές και μοιράζονται στιγμές. Μέσα από τον προστατευτικό κλοιό του διαδικτύου, υπάρχει η δυνατότητα της διαχείρισης της ταυτότητας, του να ελέγχεις δηλαδή ποια πλευρά και ποια στοιχεία του χαρακτήρα σου θα αποφασίσεις να αποκαλύψεις ή και ακόμη να δημιουργήσεις μια ταυτότητα όπως θα ήθελες να είναι ή που να ταιριάζει με το προφίλ του ατόμου που έχεις απέναντί σου. Ένα άτομο μπορεί να νιώθει μοναξιά αλλά παράλληλα να μην μπορεί να επενδύσει και να ανοιχτεί. Έτσι λοιπόν, το διαδίκτυο του προσφέρει τη δυνατότητα να αναπτύσσει σχέσεις με την ελάχιστη ανάγκη και απαίτηση για πραγματικές αλληλεπιδράσεις. Μέσω των εικονικών όμως αυτών σχέσεων πλήττονται ανεπανόρθωτα οι πραγματικές σχέσεις που βρίσκονται στον αληθινό κόσμο, αυτόν έξω από το διαδίκτυο, καθώς οι πρώτες δημιουργούν ένα τεράστιο χάσμα στην καθημερινή πρόσωπο με πρόσωπο αλληλεπίδραση αφού εκλείπει ένα πολύ βασικό χαρακτηριστικό, αυτό της μη λεκτικής επικοινωνίας, δηλαδή ο τόνος της φωνής, οι εκφράσεις, η αφή.
Οι άνθρωποι προτιμούν συχνά να ζουν στη φαντασία τους παρά να αλληλεπιδρούν στην πραγματική ζωή και να αντιμετωπίζουν τις όποιες προκλήσεις, καθώς μέσα από τη φαντασία μπορούν να δημιουργήσουν τον ιδεατό σύντροφο, φίλο και να ζήσουν μια ιδεατή σχέση. Έτσι λοιπόν, μπορεί να πέσουν στην παγίδα που οι ίδιοι δημιούργησαν, καθώς το άτομο απέναντί τους πέραν από το γεγονός ότι μπορεί να μην έχει αποκαλύψει την πραγματική του ταυτότητα, μπορεί να είναι κατασκεύασμα της δικής τους φαντασίας και ανάγκης για το τέλειο, το ιδεατό.
Οι σχέσεις λοιπόν μέσα από το διαδίκτυο μπορεί να ελλοχεύουν πολλούς κινδύνους καθώς εντέλει κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει ποιος «κρύβεται» πίσω από την οθόνη του υπολογιστή, τι κίνητρα έχει και που αποσκοπεί. Κυρίως όμως καταστρέφουν τις πραγματικές σχέσεις καθώς αυξάνουν τις μη ρεαλιστικές προσδοκίες και απαιτήσεις στην πραγματική ζωή, οι οποίες είναι δύσκολο να απαντηθούν.
Πηγή: csii.gr
